Puma – łagodny lew z Nowego Świata

Przez wiele lat puma płowa (Puma concolor) była zaliczana do rodzaju Felis (w tej samej grupie klasyfikowany jest kot domowy). Ostatecznie uznano jednak, że zasługuje na bycie sklasyfikowaną we własnym rodzaju – Puma – i jest jednym z dwóch żyjących przedstawicieli tego rodzaju. Drugim jest o wiele mniejszy jaguarundi. Naukowcy klasyfikują ją jako największego z małych kotów. Choć może osiągać rozmiary lamparta i jest piątym co do wielkości kotowatym (po tygrysie, lwie, jaguarze i lamparcie) – należy do rodziny małych kotów i bliżej jej jest do nich genetycznie.

Przez morza, góry i dżungle

Puma ma największy teren występowania ze wszystkich ssaków na półkuli zachodniej. Zamieszkuje oba kontynenty amerykańskie od Patagonii po Kanadę. Niestety na wielu terenach swego pierwotnego występowania została wytępiona. Najchętniej zasiedla okolice górzyste, pokryte lasem, ale występuje także na stepach i pustyniach. Można ją zatem spotkać zarówno w zimnych i pokrytych śniegiem lasach północnej Kanady, skalistych górach USA, jak i w tropikalnej dżungli deszczowej Brazylii. Widziana bywa również nad brzegiem morza. Potrafi doskonale dostosować się do panujących warunków.

Puma niejedno ma imię

Puma nazywana jest kuguarem, lwem górskim, lwem amerykańskim, panterą z Florydy, panterą florydzką, a nawet tygrysem – jednak jak wykazały badania genetyczne, najbliżej spokrewniona jest… z gepardem. Skąd taka różnorodność w nazewnictwie? Otóż kot ten zamieszkuje rozległe tereny obu Ameryk. I w każdym rejonie otrzymał inną nazwę. Hiszpańscy odkrywcy Ameryk nazwali ją lwem górskim (zrobił to sam Krzysztof Kolumb), Inkowie pumą, Indianie Ameryki Południowej kuguarem, pantera zaś oznacza powszechnie jednokolorowe koty.

Koci siłacz

Puma znana jest z wielkiej siły i elastyczności ciała. Dzięki długim i silnym kończynom potrafi skakać na naprawdę imponujące odległości oraz wysokości. Sześciometrowe gałęzie nie stanowią dla niej trudności, zdobywa je z łatwością. Dzięki pazurom doskonale porusza się po drzewach. Robi to, by upolować tam ofiarę lub by mieć dobry widok na okolice. Z łatwością zeskakuje z 20 metrów bez groźby odniesienia urazu. To w końcu kot górsko-leśny. Jest znakomicie dostosowana do wymagających warunków środowiskowych. Tak jak gepard, posiada elastyczny kręgosłup, który ułatwia manewrowanie między przeszkodami i nagłą zmianę kierunku. Jest tak silna, że potrafi uśmiercić o wiele większą od siebie ofiarę. Choć nie można odmówić jej siły, to z kondycją jest nieco gorzej. Puma jest krótkodystansowcem (jak wszystkie koty) i szybko się męczy.

Puma dla rdzennej ludności obu Ameryk

Wiele ludów indiańskich – w tym Inkowie – uważali pumę za istotę nadprzyrodzoną. Zajmowała ona istotne miejsce w kulturze ludów z Północy oraz Południa obu Ameryk. Imieniem kota nazywano dzieci, a także rejony geograficzne. Z pumą wiązano postać bóstwa-stwórcy Wirakoczy. Kot był symbolem bogactwa i szczęścia, a także bezpieczeństwa. Jej obecność była błogosławieństwem. Wyjątek stanowiły cywilizacje zajmujące zachodnią część Ameryki Północnej. W ich kulturze usłyszenie lub zobaczenie pumy było złą wróżbą.

Puma

Wygląd

Futro krótkie, miękkie. Osobniki dorosłe mają jednolite ubarwienie futra, choć o różnych odcieniach – od żółtobrunatnego, piaskowego, cynamonowego, szaro srebrzystego i czerwonobrązowego, aż po mahoniowe i czarne. Młode wzdłuż karku mają 4 do 5 prążków, które rozlewają się na barki, tworząc „zarys motyla”. Ich ogon jest u nasady cętkowany i z czarnymi pierścieniami. Ubarwienie to zanika po 3-4 miesiącach. Mówi się, że to spadek po przodku gepardzie. Inna teza głosi, że to jedynie kamuflaż. Niezależnie od barwy, pumy mają biały pyszczek ograniczony ciemnymi policzkami, z których wyrastają wibrysy.

Tułów dorosłej pumy jest raczej smukły o lekkiej budowie, głowa dość mała. Tylna powierzchnia uszu – czarna. Plama, która w tym kolorze występuje również na górnej wardze, sięga nosa i dochodzi do kącika oka. Jest to pozostałość po młodzieńczej szacie. Również wielkość kota zależna jest od miejsca występowania. Najmniejsze populacje żyją w tropikach. Większe osobniki występują na północ i południe od dżungli. Charakterystyczną cechą tych kotów są długie nogi. Przednie łapy mają po pięć, zaś tylne po cztery palce.

Długość ciała: 95-195 cm
Długość ogona: 66-81 cm
Wysokość w kłębie: 60-75 cm
Masa: 34-90 kg, rekordowe osobniki ważyły ponad 100 kg

Tryb życia

W zależności od charakteru środowiska puma wybiera różne miejsca na swą kryjówkę. Potrzebuje jednak wielkich łowisk. Terytorium pumy może mieć wielkość od 25 do 150 km kw. (w lasach tropikalnych), aż do 1000 km kw. (na obszarach pustynnych). Najmniejsze terytoria zaobserwowano w Meksyku i Wenezueli. Puma ma cechy typowego kota – jest samotnym drapieżnikiem (wyjątkiem jest matka z dorastającymi kociętami), który znaczy teren moczem i kałem, feromonami oraz drapiąc ziemię. Tu wyjątkowo: tylnymi łapami.

Pożywienie

Poluje z ukrycia, najczęściej o świcie lub o zmroku, ale także w trakcie dnia – to zależy od ofiary i okolicy. Kluczowym elementem jest zaczajenie się. Zabija ukąszeniem w szyję. Jej ofiarą może być wszystko. Od myszy po łosia czy dzikiego konia. Zjada owce, dziki, a także zające, szopy oraz małpy. Gustuje jednak głównie w jeleniach. Nadmiar pożywienia chowa w kryjówce. Do zapasów powraca jednak tylko wtedy, jeśli nie uda jej się kolejne polowanie. Nigdy nie jada mięsa nieświeżego. Ponieważ kot ten szybko traci siły – ofiara, która przeżyje pierwszy atak, ma szansę uratować swe życie i uciec. Dorosłej pumie duża zdobycz wystarczy nawet na 17 dni. Zupełnie inaczej sytuacja wygląda, gdy wychowuje małe – przy trójce dzieci musi polować pięć razy częściej.

Długość życia

Puma żyje 16-18 lat na wolności, 20 w niewoli.

Rozmnażanie

Samce osiągają dojrzałość płciową najwcześniej w wieku 3 lat, samice – 2,5. Ciąża trwa 82-96 dni. W miocie rodzi się od 2 do 6 małych pum. Waga maluchów nie przekracza 500 gramów. Kocięta rodzą się ślepe i łyse. Oczy otwierają w drugim tygodniu życia, piją mleko matki do 6 miesiąca. Pod opieką i w jej towarzystwie pozostają do skończenia 2. roku życia.

Ochrona

W wielu stanach USA pumy są objęte ochroną. Niestety prawo często jest łamane, a koty te padają ofiarami kłusowników i farmerów. Nie zawsze tak było. Rdzenna ludność amerykańska szanowała koty. Eksterminacja zaczęła się wraz z kolonializmem europejskim. Powodem był głównie strach przed nimi. Tymczasem strach ten był i jest niesłuszny. Puma – podobnie jak jej przodek gepard – jest płochliwa, łagodna i nie dąży do konfrontacji z człowiekiem. Chyba że w ostateczności, np. podczas obrony młodych. Kot ten do dziś nie jest niestety lubiany przez rolników czy hodowców bydła. Wiele pum zostaje zastrzelonych w obawie przed atakami na zwierzęta hodowlane czy ludzi.

W Czerwonej Księdze Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody puma opisana jest jako gatunek „najmniejszej troski”. Niektóre populacje jednak już zniknęły z terenów Ameryki Północnej lub są zagrożone, szczególnie puma z Florydy (poniżej 100 osobników). Dziś zagrożeniem jest dla niej kurczące się środowisko naturalne, zmniejszanie się liczby zwierząt, na które może polować, ekspansja ludzkich osad, kłusownicy, polowania dla sportu i farmerzy. W Argentynie jest przyznawana nagroda za zabicie kota. Wiele zwierząt pada w obliczu konfrontacji z autem.

Obecnie w Kalifornii prowadzony jest innowacyjny projekt ochrony Santa Cruz Puma Project. Ma on na celu między innymi uświadomienie ludziom, że to nie polowanie może ustrzec człowieka przed tym kotem, a poznanie jego zachowań i potrzeb oraz respektowanie ich! W wielu stanach prowadzi się kampanię edukacyjną, mającą na celu zmianę nastawienia ludzi do tych drapieżników.

Podgatunki pumy

Tak duża różnorodność barwna oraz rozległy zasięg geograficzny sprawiły, że niegdyś rozróżniano ponad 30 gatunków pumy. Badania dowiodły jednak, że gatunków pumy jest znacznie mniej, bo 6.

• Puma concolor cougar – puma wschodnia – Ameryka Północna – wyginęła
• Puma concolor costaricensis – puma kostarykańska – Ameryka Środkowa
• Puma concolor capricornensis – wschodnia Ameryka Południowa
• Puma concolor concolor – północna Ameryka Południowa
• Puma concolor cabrerae – środkowa Ameryka Południowa
• Puma concolor puma – południowa Ameryka Południowa

Niedawne badania wykazały wysoki poziom genetycznego podobieństwa w genach północnoamerykańskich populacji pumy, sugerujący, że wszystkie dzisiejsze osobniki pochodzą od małej grupy wyjściowej. Uważa się, że Puma concolor wyginęła podczas masowego wymierania u schyłku plejstocenu 10 tys. lat temu i dzisiejsza populacja wywodzi się z grupy południowoamerykańskiej.

Czy wiesz, że…

• Pumy czują respekt przed wilkami. W obliczu spotkania starają się zejść psowatym z drogi i najczęściej wskakują wtedy na drzewo.
• Kot potrafi wydobyć z siebie szeroki wachlarz dźwięków, na przykład mruczenie. Nie potrafi jednak ryczeć.
• Przodek pumy przeszedł przez most lądowy Beringa, łączący Amerykę Północną i Azję w czasach zlodowacenia około 8,5-8 mln lat temu. Następnie linie kotów ze Starego i Nowego Świata rozdzieliły się i ewoluowały osobno.
• Stolica państwa Inków – Cuzco – została zbudowana na planie przypominającym kształt pumy.
• W Andach puma widywana jest na wysokości aż 5800 m n.p.m.
• Na obecność człowieka puma (w większości przypadków) reaguje jak ofiara.
• W lasach tropikalnych puma konkuruje z większym od siebie jaguarem, który jest dominującym drapieżnikiem Ameryki Południowej i Środkowej. Dlatego tam jej ofiary są mniejsze, aniżeli w innych regionach.
• W przypadku spotkania z pumą – nie uciekaj i nie zamieraj w bezruchu. Zaleca się, by robić jak najwięcej hałasu w celu wystraszenia kota.
• Pumapard jest mieszanką pumy i lamparta. Trzy mioty pumapardów zostały wyhodowane w późnych latach 90. XIX wieku i na początku XX wieku. Większość zwierząt nie osiągnęła dojrzałości.