Lew – czy król zwierząt uniknie katastrofy i pozostanie na swym tronie?

Lew (Panthera leo) reprezentuje najwcześniej wykształconą gałąź współcześnie żyjących kotów – rodzaju Panthera, czyli tzw. wielkich kotów. Do tego samego rodzaju Panthera należy także: lampart (najbliższy kuzyn lwa), pantera śnieżna, tygrys i jaguar. Od zawsze uważany był za najpotężniejsze ze zwierząt – wojowniczy, władczy, odważny i silny. Lew – wszędzie, gdzie się pojawi – budzi respekt.

Niegdyś żył nie tylko w  Afryce, ale również na Bliskim Wschodzie, w Persji czy na Południu Europy, a nawet w Ameryce (jeśli uznać lwy amerykańskie za podgatunek Panthera leo). Obecnie występuje w Afryce (jedynie na południe od Sahary) i uznawany jest tu za gatunek zagrożony. Jeden podgatunek żyje także w Indiach na półwyspie Kathiwar i w rezerwacie Gir – stan tej populacji uznaje się za krytyczny. Mała populacja żyjąca w Iranie dziś uważana jest już za wymarłą.

Pradawne lwy

Lew znany był człowiekowi od pradawnych czasów. Najstarsze szczątki lwich przodków, które udało się odkryć, pochodzą sprzed 3-3,5 miliona lat! Z badań genetycznych wynika, że niezależnie wyewoluowały dwie odrębne linie lwa. Jedna reprezentowana przez wymarłe pod koniec ostatniej epoki lodowcowej (ok. 10 tys. lat temu) lwy jaskiniowe i lwy amerykańskie, druga – przez współcześnie żyjącego Panthera leo. Wczesne lwy jaskiniowe żyjące w Europie – Panthera leo spelaea – były prawdopodobnie największymi przedstawicielami gatunku. Ich szczątki odkryto również w Polsce.

Współczesne lwy

Współczesny lew – Panthera leo – pojawił się w Afryce ok. 1,5 miliona lat temu. Ze względu na zmiany klimatyczne zachodzące w rejonie Kotliny Konga pomiędzy latami 417 000 a 178 000 p.n.e. podzielił się na dwie populacje: afrykańską i azjatycką. Lew azjatycki w bezpośredni sposób pochodzi od afrykańskiego, jednak lata rozdzielenia sprawiły, że koty te wykształciły odrębność genetyczną.

Katastrofa lwa

Koszmar lwów rozpoczął się wraz z rozwojem cywilizacji człowieka. O ile wymarcie pierwotnych lwów jaskiniowych i amerykańskich było spowodowane zmianami klimatycznymi, to współczesnego lwa Panthera leo na skraj wymarcia zaprowadził człowiek. Niegdyś licznie występujący na Bałkanach, w Grecji, Bułgarii, ale także Macedonii był ulubionym celem polowań człowieka. Zabicie lwa było dowodem męstwa. Nie brakowało chętnych do zdobywania lwiego trofeum. Stopniowo wypierany w Europie ostał się do X w. n.e. już tylko na Kaukazie. Obecnie kot ten naturalnie żyje już tylko w Afryce Subsaharyjskiej. Zasięg jego występowania zmniejszył się kilkudziesięciokrotnie! Wyróżniamy obecnie następujące podgatunki lwa:

• angolski
• senegalski
• kameruński
• masajski
• południowoafrykański
• berberyjski – tylko w zoo
• przylądkowy – wyginął

Różnice pomiędzy lwem afrykańskim a azjatyckim

Lew azjatycki (lew perski, lew indyjski) – Panthera leo persica – to podgatunek lwa afrykańskiego, który ok. 100 tysięcy lat temu oddzielił się na drodze zmian klimatycznych od linii afrykańskiej, zaczął przemierzać Eurazję i wykształcił indywidualne cechy genetyczne. To ten właśnie podgatunek żył w Europie. Obecnie zagrożony jest wymarciem. Ostatnim naturalnym siedliskiem dla ponad 500 lwów azjatyckich jest Park Narodowy w Gir Forest w stanie Gudźarat, w północno-zachodnich Indiach. W 1907 roku liczebność podgatunku spadła do zaledwie 13 osobników. Rozpoczęto pracę odbudowującą i w kwietniu 2015 roku populacja liczyła już 523 osobniki.

Nie jest tak towarzyski jak jego afrykański kuzyn. Żyje w mniejszych stadach. Jest także mniejszy od podgatunków afrykańskich. Ma charakterystyczną fałdę luźnej skóry ciągnącą się wzdłuż brzucha, której nie mają lwy innych podgatunków. Grzywa samców rośnie mniej obficie na głowie, ale kępka włosów na ogonie i na łokciach jest większa. Żyje w lasach, a nie na otwartych polach traw. Co ciekawe, zaobserwowano, że zdecydowanie częściej ryczy.

Król zwierząt?

Dorosły samiec lwa to największy i najsilniejszy drapieżnik Afryki. Robi imponujące wrażenie na każdym, komu uda się go ujrzeć. Jednak na świecie istnieje od niego większy drapieżnik. Jest nim tygrys. To tygrys jest największym i najsilniejszym z kotów. Wobec tego niektórzy ośmielają się twierdzić, że to tygrys powinien nosić koronę, a nie lew. Sam motyw lwa – króla wywodzi się z indyjskich mitów oraz legend. Natomiast w kulturze chińskiej lew jest najpotężniejszy, jednak po pewnym czasie z powodu arogancji zaczyna atakować ludzi. Wtedy walkę stacza z nim tygrys, pokonuje go i zajmuje królewskie miejsce.

Z czego słynie lew?

Dwie najsławniejsze lwie cechy to: ryk i grzywa.

• W sprzyjających warunkach ryk lwa słychać z odległości pięciu kilometrów. Ryk jest oznaką panowania lwa na danym obszarze, czyli ma za zadanie odstraszyć potencjalnych rywali. Lwice często ryczą po udanych łowach. Lwi głos bywa jednak zdradliwy – przyciąga kłusowników.
• Grzywa to natomiast nieodłączny atrybut samca. Młode lwy mają zazwyczaj jasnobrązową grzywę, która ciemnieje dopiero z czasem. Im ciemniejsza grzywa, tym osobnik jest atrakcyjniejszy dla płci przeciwnej. Ciemny kolor stanowi o sile i dominacji, a także dużej ilości testosteronu i teoretycznie wróży wygranie pojedynku z innym lwem, co dla samicy oznacza przetrwanie dla młodych. Co ciekawe, pierwotnie lwy prawdopodobnie były pozbawione grzywy. Bujniejsza jest w zimniejszych rejonach, rzadsza w cieplejszych. Dwie afrykańskie populacje są prawie całkowicie pozbawione grzywy: tsavo i senegalska (w rejonach tych jest najwyższa temperatura).

Lew lubi towarzystwo

Zazwyczaj w przypadku kotowatych mówimy o samotniczym trybie życia. Tymczasem lwy to zwierzęta stadne – jedyne koty żyjące w zorganizowanych grupach socjalnych. I czerpią z tego korzyści: skuteczne polowania, większa przeżywalność młodych. Żyją w stadach, które składają się najczęściej z czterech bądź sześciu spokrewnionych lwic, którym towarzyszy dorosły samiec bądź kilka samców. Im więcej samców, tym więcej samic. W jednym lwim stadzie może żyć nawet 30 osobników. Każde stado ma swoją własną hierarchię, w której najsłabszy samiec ma rangę wyższą od samicy. Lwice najczęściej w swoim stadzie pozostają do końca życia. Samce nie są stałymi członkami stada. Młode osobniki tworzą swoje własne stada. Lwi mężczyźni są dość leniwi. Wykorzystują zalety życia w stadzie. Choć nie polują, roszczą sobie prawo do zdobyczy samic.

Lwy nie są monogamistami. Dość szybko tracą zainteresowanie swoimi samicami. Ze względu na dużą konkurencję – słabsze samce po pewnym czasie (zwykle 2-3 lata) są zastępowane przez silniejsze. Przegrany samiec odchodzi z gniazda i szuka nowego stada. Zwycięzca zostaje nowym liderem i przejmuje wszystkie samice. To naturalna metoda na uniknięcie chowu wsobnego. Wiele gatunków w ten właśnie sposób rozwiązuje problem kojarzenia spokrewnionych osobników.

Lew – wygląd, tryb życia, ochrona

Wygląd

Tułów i łapy osobniki dorosłe mają koloru płowożółtego lub brązowego (w różnych odcieniach), młode natomiast są w cętki. Dorosłe samce mają charakterystyczną grzywę na głowie, karku, barkach i pod piersią. Grzywa pełni funkcję ochronną w czasie walki, ale także świadczy o kondycji zwierzęcia (im bujniejsza, tym zwierzę silniejsze i zdrowsze). Z wyjątkiem najgorętszych regionów, gdzie lwia grzywa jest symboliczna. Może być koloru brązowo-żółtego, rudego oraz kremowego. Najczęściej ciemnieje wraz z wiekiem. Samice nie mają grzywy. Mogą, ale nie muszą, od dolnej strony szyi i na piersiach mieć dłuższe włosy. Lwy jako jedyne koty mają ogon zakończony brązowo-czarną kitką. Mają bardzo silną szczękę i mocne łapy zakończone ostrymi pazurami.

Długość ciała: 140-190 cm
Długość ogona: 70-105 cm
Wysokość w kłębie: 80-110 cm
Masa: 120-250 kg

Tryb życia

Terytorium stada wynosi od 20 do 400 km kwadratowych, w zależności od zasobów pokarmowych i wodnych na danym terenie. Swojej przestrzeni lwy bronią dosłownie do ostatniej kropli krwi. Samce zajmują się zdobywaniem i obroną terytorium oraz ochroną stada i zapładnianiem samic. Samice polują i opiekują się lwiątkami. Co ciekawe, porody są zsynchronizowane, tak aby móc tworzyć „lwie przedszkole”. Podczas gdy jedna samica opiekuje się lwiątkami, reszta poluje. Lwy są aktywne o różnych porach dnia, najczęściej jednak polują przed świtem lub po zmierzchu. Ich wzrok doskonale radzi sobie w ciemności. W ciągu dnia śpią i odpoczywają. Potrafią biegać z prędkością 60 km/h. Lew jest zwierzęciem otwartych równin. Unika pustyni i lasów równikowych. Większość czasu spędza na odpoczynku – do 20 godzin w ciągu doby.

Pożywienie

Pokarmem lwów są duże i średniej wielkości ssaki – gnu, zebry, bawoły i guźce. Potrafią także żywić się padliną. Zdobycz jest konsumowana nie tylko przez osobnika, który ją upolował, ale przez całe stado. Polują głównie samice, ale jako pierwszy pożywia się zawsze przewodnik stada. Głód zmusza lwy niekiedy do ataków na o wiele większą zwierzynę: żyrafy, nosorożce, hipopotamy czy młode słonie.

Długość życia

Na wolności żyją 12-15 lat, w niewoli ich życie wydłuża się nawet do 25 lat.

Rozmnażanie

Samice zachodzą w ciążę co dwa lata. Ciąża trwa od 100 do 116 dni. W miocie może urodzić od dwóch do sześciu lwiątek (najczęściej trzy) o wadze około 1300 gram. Opiekę nad maleństwami sprawuje zarówno matka, jak i reszta samic ze stada. Małe lwiątka rodzą się ślepe i zupełnie niezdarne. Przez pierwsze dwa miesiące żywią się tylko mlekiem matki. Po 6 tygodniach samica zabiera je na polowanie, jednak maluchy potrafią pogryźć mięso dopiero wtedy, gdy mają około roku. Czyli wtedy, gdy wyrosną im już wszystkie zęby. Po około 2 latach – gdy matka zachodzi w kolejną ciążę – lwiątka muszą się usamodzielnić. Młode narażone są na wiele niebezpieczeństw (są np. zagryzane przez dorosłe lwy – przewodników konkurencyjnych stad), dlatego dojrzałość płciową osiąga zaledwie jedno na pięć małych kociaków. Większość lwiątek nie przeżywa 2-3 tygodni. Samce dojrzewają w wieku 2 lat, samice – 3.

Ochrona

Lwy znajdują się w Czerwonej Księdze IUNC (Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i jej Zasobów) jako gatunek zagrożony wyginięciem. Nadzieję na przetrwanie dają im dziś już tylko rezerwaty i parki narodowe. Pomimo ogromnej roli, jaką odegrał w światowej kulturze, musi walczyć dziś o przetrwanie. Fascynacja lwem, jaką darzyli i wciąż darzą go ludzie, doprowadziła go do częściowej zagłady. Bez odważnych kroków sytuacja się nie poprawi. Liczba lwów zmniejszyła się przez ostatnie 25 lat z ok. 100 tys. do ok. 25 tys. osobników. Utrata naturalnego środowiska, spadek liczby zwierzyny, na którą może polować, prześladowania ze strony hodowców bydła, polowania dla sportu, kłusownictwo, rozwój turystyki  – problemy te dotyczą większości zagrożonych gatunków zwierząt. Czy da się je rozwiązać? Dopóki nie znajdzie się wystarczająca ilość ludzkiej woli oraz świadomości, sytuacja nie zacznie się poprawiać.

Jak poluje lew?

Lwy potrafią polować stadnie oraz w pojedynkę. Za zdobywanie pożywienia w 90% odpowiedzialne są samice. I najczęściej wyruszają na łowy wspólnie. Ich strategia jest następująca: kilka ustawia się pod wiatr, aby zdobycz ich nie wyczuła. Samotna samica natomiast zbliża się do ofiar/ofiary z przeciwnej strony i nagle atakuje. Ruchem tym nagania spłoszoną zwierzynę prosto na swe towarzyszki. Kiedy lwica poluje samotnie – również ustawia się pod wiatr, podczołguje się jak najbliżej do ofiary i błyskawicznie atakuje. Rzuca się na zwierza, zwala go na ziemię i łamie mu kark lub dusi, ściskając gardło. W porze suchej lwy na zwierzynę czyhają przy wodopojach. Dobrze wiedzą, że prędzej czy później się tu pojawi. Polowania są dobrze zorganizowane, jednak niebezpieczne i trudne. Ogromna ich część kończy się porażką. Wiele samic odnosi obrażenia. Do pożywienia pierwszeństwo ma samiec. Odciąga je i dopiero gdy naje się do syta, dopuszcza samice i młode.

Hybrydy

Istnieje możliwość krzyżowania różnych gatunków wielkich kotów z rodzaju Panthera. W odróżnieniu od większości innych hybryd, żeńskie krzyżówki kotowatych są zazwyczaj płodne. Mieszaniec lwa i tygrysicy nazywany jest legrysem. Legrysy osiągają rozmiary większe niż tygrysy. Są największymi współcześnie żyjącymi kotami i zachowują cechy obojga rodziców. Osobniki płci męskiej są bezpłodne, ale legrysice zwykle mogą mieć potomstwo. Ze skrzyżowania lwicy i tygrysa pochodzi tyglew. Lepart to krzyżówka lwicy i lamparta. Obecnie odchodzi się od celowego krzyżowania kotowatych ze względu na potrzebę zachowania czystych linii genetycznych oraz kontrowersje natury etycznej.

Ciekawostki

• Największy znany samiec ważył 375 kg, był to lew o imieniu Simba, żył do 1970 roku w Colchester Zoo.
• Lwy zalicza się do pięciu najgroźniejszych zwierząt afrykańskich (tzw. Wielką Piątkę Afryki stanowią: słoń, nosorożec, bawół, lew i lampart).
• Samice broniące swoich młodych zamieniają się w krwiożercze bestie. Niekiedy kilka samic wspólnie odgania wroga lub obcego samca, który może stanowić zagrożenie dla maluchów.
• Lwy nie są groźne, gdy nie są głodne. Ich ofiary potrafią rozpoznać, kiedy grozi im prawdziwe niebezpieczeństwo, co oznacza, że nie płoszy ich obecność nasyconego stada lwów.
• Nie tylko obce lwy stanowią zagrożenie dla maluchów (eliminują je, by jak najszybciej zastąpić je własnymi), ich ojcowie niekiedy również próbują je zabić. Chcą w ten sposób sprawić, aby lwica znów mogła z nimi kopulować.
• Lwy są zwierzętami najwcześniej portretowanymi przez człowieka – dowodzą tego prehistoryczne rysunki naskalne sprzed 15 tys. lat.
• Człowieka na swoją ofiarę lew wybiera w ostateczności. Dzikie bawoły zabijają co roku więcej osób niż lwy.
• Zwierzę to ma najsilniej zaznaczony dymorfizm płciowy wśród kotowatych. Samce są o 20–35% większe i o 50% cięższe od samic.
• Istnieje teoria, że lew samiec nie poluje z powodu grzywy, która pozbawia go bezszelestności.
• Lew jest symbolem siły i potęgi. Jego rzeźby w herbach chronią miast, sfinksy chroniły grobowców; a także władzy i męstwa – zwierzę było podarkiem godnym władcy.
• Oprócz spotykanych osobników albinotycznych wśród lwów zdarzają się przypadki naturalnego, całkowicie białego ubarwienia. Jest to spowodowane działaniem genu recesywnego i zdarza się bardzo rzadko.
• W Indiach przygotowywany jest projekt reintrodukcji drugiej, niezależnej populacji lwów indyjskich w Kuno Wildlife Sanctuar.

Lew to jeden z najlepiej poznanych kotów. Jego życie, zwyczaje, rola w środowisku i w ludzkim życiu to istny temat rzeka. Bez wątpienia nie wyobrażamy sobie bez niego świata. A jednak taka wizja jest prawdopodobna. Niestety, im coś jest dla człowieka ważniejsze i piękniejsze, tym skuteczniej to niszczy. Większość dzikich kotów stoi nad przepaścią wymarcia. Choć trudno w to uwierzyć, uwielbiany, podziwiany i szanowany lew traci swoje królestwo. A korony wcale nie odbiera mu tygrys, tylko… człowiek.