Żbik – niepozorny drapieżnik żyjący w Polsce

Występowanie i środowisko

Żbik preferuje życie w lasach liściastych i mieszanych. Unika intensywnie uprawianych terenów i osad ludzkich. Historyczny zasięg występowania tego gatunku był znacznie szerszy niż obecny, jednak zmniejszał się wraz z postępującą deforestacją Europy. Nie ma już na przykład żbików w Anglii i Walii, chociaż  udało im się przetrwać w Szkocji. Obecnie jest to najbardziej wysunięta na północ populacja.

Populacja żbika europejskiego jest dziś mocno pofragmentowana. Koty te można spotkać m.in. we Francji, gdzie istnieją dwie oderwane od siebie populacje. Jedna w Ardenach na północnym wschodzie kraju rozciąga się na Luksemburg, Niemcy i Belgię. Druga w południowej Francji i łączy się  poprzez Pireneje z rozczłonkowanymi populacjami w Hiszpanii i Portugalii.

Kolejne populacje występują m.in. w środkowych Niemczech, we Włoszech, na Bałkanach, a także w Turcji. Osobniki tego gatunku żyją również na wyspie Sycylii.

Populacja w polskich Karpatach rozciąga się na północną Słowację i zachodnią Ukrainę. Szacuje się, że w Polsce żyje około 200 żbików, a największą szansa na ich spotkanie dają parki narodowe – Bieszczadzki i Magurski.

Futro żbika europejskiego ma kolor od brązowego do szarego z jaśniejszymi włosami konturowymi. Ma pięć pasów na czole, które są podzielone na małe plamki. Na bokach ciała ma nieregularne ciemne paski, które rozpraszają się na tylnych nogach, tworząc w ten sposób plamisty wzór. Jego ogon jest znacznie bardziej puszysty niż u kota domowego z dwoma do trzech czarnych, poprzecznych pierścieni i zaokrąglony na końcu.

Żbik jest większy i masywniejszy od kota domowego oraz ma dłuższe futro. Jego ogon jest znacznie bardziej puszysty niż u kota domowego z dwoma do trzech czarnych, poprzecznych pierścieni i zaokrąglony na końcu. Ma pręgowane futro i ciemny pas grzbietowy. Samce ważą średnio od 5 kg do 8 kg, a samice są nieco mniejsze.

Ponieważ żbiki i koty domowe krzyżują się ze sobą dając płodne potomstwo. W związku z tym czasami trudno jest rozróżnić te dwa gatunki, a w środowisku pojawiają się hybrydy. To krzyżowanie międzygatunkowe jest jednym z największych zagrożeń dla żbika. 
Żbiki niestety nie są tak mobilne, jak ich więksi kuzyni, czyli rysie. Poważnym zagrożeniem jest dla nich fragmentacja siedlisk poprzez bariery naturalne – np. szerokie rzeki i góry, ale także bariery sztuczne – np. kanały, autostrady, wylesienia itp.

Czy żbik europejski jest przodkiem kot domowego?

Zdecydowanie obalamy ten mit. Koty domowe wyewoluowały w Afryce, a ich przodkiem jest kot nubijski, zwany też żbikiem afrykańskim.

Łowieckie zwyczaje

Obserwacje w środowisku naturalnym wykazały, że tryb życia żbików może być różny w zależności od regionu. W większości przypadków ten kot prowadzi nocny tryb życia, ale w miejscach, gdzie nie ma konkurencji i nikt go nie niepokoi, jest aktywny także za dnia.

W Europie Zachodniej żbik żywi się chomikami, szczurami wędrownymi, popielicami, nornikami wodnymi, nornikami i myszami leśnymi. Od czasu do czasu poluje również na małe drapieżniki, takie jak kuny, tchórze, czy łasice.  Potrafi jednak zapolować nawet na pozostawione bez opieki młode jelenie sarny lub kozicy. Na terenach podmokłych żbik poluje na gryzonie i ptaki wodne. Kot ten potrafi także upolować rybę, żabę lub jaszczurkę. W Szkocji istotnym elementem diety żbika są króliki.

Ochrona gatunkowa

W Polsce gatunek uznawany jest za zagrożony wyginięciem i objęty całkowitą ochroną. Żbiki są pod ścisłą ochroną w większości państw w Europie. W Szkocji prowadzony jest program reintrodukcji, czyli żbiki urodzone w niewoli są wypuszczane na wolność.