Ryś – największy leśny kot Europy. Tego o nim nie wiecie!

Ryś (Lynx) to największy z europejskich kotowatych (Felidae). Rodzaj Lynx prawdopodobnie dzieli swoją grupę z rodzajami Puma, Prionailurus i Felis, ale jako pierwszy oddzielił się od głównej linii rozwojowej. To jeden z najbardziej charakterystycznych dzikich kotów. Pędzelki na spiczastych uszach, krótki ogon i rudawe, cętkowane futro – to jego znaki rozpoznawcze. Po co rysiowi pędzelki na uszach i dlaczego starożytni mówili na niego „świecący”?

Dziki kot w Polsce

Ryś zamieszkiwał niegdyś prawie całą Europę, Azję i Amerykę Północną. Obecnie zachował się już tylko w kilkunastu krajach Europy oraz w Azji i Ameryce. Aktualnie spotkać go możemy na terenie Skandynawii, byłego Związku Radzieckiego, republik nadbałtyckich, w Europie Wschodniej, w Karpatach i w niektórych rejonach Alp i Dynarów. W Ameryce Północnej żyje jego kuzyn – ryś kanadyjski. Rysie żyją w trudno dostępnych lasach, na mokradłach, bagnach, obszarach rzecznych i pokrytych jeziorami. Bardzo niechętnie przekraczają duże tereny otwarte.

Niegdyś pospolity w naszym kraju, obecnie występuje tylko na wschodzie i południu Polski. Obszary występowania rysia to: lasy Puszczy Białowieskiej, Piskiej, Knyszyńskiej, Augustowskiej, Romnickiej i Boreckiej, na Bagnach Biebrzańskich, na Polesiu, Roztoczu i w Bieszczadzkim Parku Narodowym. W niewoli można go podziwiać w Białowieży. To jednak niestety najmniej liczny duży drapieżnik żyjący w Polsce (co do wielkości trzeci po niedźwiedziu i wilku). Niezwykle trudno go spotkać. Szacuje się, że w naszym kraju żyje jedynie około 250-300 osobników.

Do rodzaju należą następujące gatunki:

• rudy ryś – Lynx rufus
• kanadyjski ryś – Lynx canadensis
• euroazjatycki ryś – Lynx lynx
• ryś iberyjski – Lynx pardinus

Po co rysiowi pędzelki?

Uszy rysia są stojące, a na ich szczycie znajduje się urocza kępka włosów długości 40-50 mm. Nadaje ona rysiowi osobliwy i uroczy wygląd. Ale to nie jedyna jej rola. To dzięki pędzelkom oraz dzięki gęstej sierści po bokach głowy ryś tak doskonale słyszy. Włosy pozwalają wychwytywać najcichsze szmery i z powodzeniem doprowadzają je do kocich uszu. Rekompensuje to rysiowi gorszy węch i niemożność rozwinięcia większej prędkości na dłuższym dystansie.

Niczym nasz domowy kotek

U rysia łatwo zaobserwować typowe kocie zachowania: uwielbia wygrzewać się na słońcu, bardzo dba o higienę osobistą i dokładnie się wylizuje – szczególnie po jedzeniu. Ostrzy też pazury na korze drzew. Jego głos jest zbliżony do głosu kota domowego, ale donośniejszy i jakby lekko ochrypnięty. Mruczy, gdy jest zadowolony, prycha, by odstraszyć intruza. Potrafi się bezszelestnie poruszać. Jego pozycja defensywna również przypomina tę, którą przybierają domowe mruczki: wygięcie w pałąk, stroszenie sierści, stawanie bokiem. Terytorium lubi obserwować z podwyższenia, np. ze skały. Swój teren zaznacza moczem i śladami pazurów na drzewach, a odchody zakopuje. Te pełnią też funkcję znaków granicznych.

Ryś – charakterystyka

Jak ryś wygląda? Jaki prowadzi tryb życia? Czym się żywi? Jak długo żyje? Wyjaśniamy!

Wygląd

Ryś to zwierzę średniej wielkości, o uszach zaokrąglonych, zakończonych pędzelkami ciemnych, najczęściej czarnych włosów. Ciało rysia jest zakończone krótkim, tępym ogonem (czarnym na końcu). Ryś ma okrągłą głowę, długie, silne łapy i palce zakończone wysuwalnymi pazurami. Kończyny przednie są pięciopalczaste, tylne czteropalczaste. Oczy są duże, o źrenicy pionowej, barwy szarozielonej. Brzuch rysia jest biały lub kremowy. U większości osobników włosy na szyi i spodzie głowy tworzą „bokobrody” – gęstniejące zimą. Występuje duże zróżnicowanie umaszczenia. Kot ten może mieć jednolitą płową sierść z lekko widocznymi ciemniejszymi cętkami na łapach bądź mniej lub bardziej intensywnie rude futro, z wyraźnymi cętkami lub rozetkami. Włos jest miękki, jedwabisty i długi.

Długość ciała: 65–130 cm

Długość ogona: 15–25 cm

Wysokość w kłębie: 50-75 cm

Masa: 15-38 kg, samce są o około 25% większe i cięższe od samic

Tryb życia

Prowadzi bardzo skryty tryb życia. Jest aktywny w ciągu nocy, w dzień natomiast śpi, poza zimą. O tej porze roku jest aktywny również za dnia. To zwierzę typowo samotnicze i terytorialne. Jego wędrówki sięgają 20 km na dobę (w górach odległości są mniejsze niż na nizinach). Jego krępa budowa to tylko pozory. Ryś potrafi sprawnie wspinać się na drzewa, równie dobrze skacze. Nie przepada za wodą, ale świetnie pływa. Nie lubi biegać i szybko się męczy. Jest dobrze przystosowany do życia i polowania w głębokim śniegu. Jego szerokie łapy prawie nie zapadają się w biały puch.

Pożywienie

Poluje podobnie jak pozostałe koty. Ryś zaczaja się i atakuje ofiarę z zaskoczenia. Gdy próba nie powiedzie się – goni ją, ale nie jest to długodystansowiec. Pogoń nie trwa długo. Mimo zwinności, szybkości (na krótkich dystansach potrafi biec z prędkością 80 km/h) i skoczności kot ten dość szybko się męczy. Ryś poluje na: sarny (ok. 60-70% wszystkich ofiar), jelenie (20-30%), młode łosie, dziki, małe ssaki, gryzonie, zające i ptaki, nawet owady. Nie pogardzi padliną. Specjalizuje się w polowaniu na zwierzynę dostępną na danym terenie. Zdobycz ukrywa w gęstwinach czy pod zwalonymi pniami, maskując ją śniegiem lub ściółką. Czasami wciąga ją na drzewo. Po upolowaniu większej zdobyczy kot może przebywać w jej pobliżu nawet kilka dni.

Długość życia

Na wolności żyje od 14 do 17 lat. Osobniki żyjące w niewoli są w stanie osiągnąć nawet 26 lat.

Rozmnażanie

Ruja u rysi występuje raz w roku, w marcu. Ciąża u rysia trwa około 70 dni. Kocięta rodzą się w maju i pozostają z matką przez 9-10 miesięcy. Miot może wynosić 1-4 młode. Niestety rzadko wszystkie rysiątka dożywają dojrzałego wieku. Opiekę nad nimi sprawuje sama samica. Musi być niezwykle skutecznym łowcą, by wykarmić potomstwo. Kocięta rodzą się w dobrze ukrytym legowisku. Ważą około 300 g, oczy otwierają po 10 dniach. Mleko ssą od 3 do 6 miesięcy. Młode uczą się polować poprzez obserwację, usamodzielniają się zazwyczaj przed kolejną rują samicy. Młode samiczki często pozostają w okolicy areału matki, samce natomiast emigrują na znaczne odległości w poszukiwaniu samodzielnych terytoriów. Dojrzałość płciową rysie osiągają w wieku 1,5 roku.

Ochrona

Głównym problemem rysia jest zmniejszanie jego środowiska naturalnego oraz kłusownictwo i rozwój turystyki. Pomimo objęcia tego gatunku ścisłą ochroną, problem kłusownictwa wciąż istnieje. Niezbędna jest ochrona integralności i łączności siedlisk oraz szlaków migracji, a także ograniczenie odstrzału saren, które stanowią główne pożywienie rysia.

Ryś i jego problemy

Po pierwsze, ryś potrzebuje do życia ogromnej przestrzeni (250-350 kilometrów kwadratowych na jednego osobnika, samice do 130-150 km). Dla uzmysłowienia sobie, jak wielki to rewir: Poznań ma 262 kilometry kwadratowe. Tymczasem postępująca urbanizacja, przekształcanie krajobrazu, zamiana naturalnych lasów w lasy gospodarcze, fragmentacja i deforestacja siedlisk ograniczają rysiowi terytoria. Ryś potrafi przebywać w bliskości człowieka, wsi, czy pól – gdyż tam często najłatwiej jest upolować sarny. Wymaga jednak miejsc bardziej odludnych i spokojnych na założenie gniazda i wyprowadzenie młodych. O takie miejsca coraz trudniej w dzisiejszym rozwijającym się świecie. Po drugie rozbudowująca się infrastruktura drogowa i kolejowa stanowi śmiertelne zagrożenie nie tylko dla rysi, ale również dla zwierząt, które stanowią pokarm tych kotów. Rysie oraz inne zwierzęta często giną pod kołami aut oraz na torowiskach.

Inne problemy to zagrożenie ze strony ludzi. Intensywne polowania i kłusownictwo doprowadziły do wyginięcia rysia zarówno w naszej części Europy, jak i na zachodzie kontynentu. Mimo ścisłej ochrony na rysie poluje się do dziś. To cenne trofeum – futro kota jest przepiękne. Zwierzęta giną także we wnykach. Hodowcy i myśliwi uważają rysia za szkodnika, gdyż poluje głównie na zwierzynę łowną. Kolejnym zagrożeniem jest rozwijająca się turystyka. Koty są niepokojone przez zwiedzających coraz gęściej rozmieszczane szlaki turystyczne, górskie, speleologiczne (jaskinie), a także przez miłośników wspinaczki.

Ciekawostki

• Naukowa nazwa rysia Lynx pochodzi od greckiego słowa „lygx” lub „lenkos”, co oznacza „świecący”. Zawdzięcza ją swojemu bystremu wzrokowi.
• Ryś nie ryczy, ale potrafi mruczeć.
• Ryś ma dobry wzrok, słuch i dotyk, natomiast bardzo słaby węch.
• Najskuteczniejszymi łowcami są matki, które polują, by wykarmić swe młode.
• Dzienne zapotrzebowanie rysia na mięso wynosi od 1,5 do 2 kg.
• Ryś i żbik są jedynymi przedstawicielami kotowatych żyjącymi w naszym kraju.
• W 1900 roku rysie wytępiono we Francji.
• W czasach prehistorycznych ryś występował na Wyspach Brytyjskich. Przypuszcza się, że wytępiono go w epoce kamiennej.
• Młode kocięta muszą uważać na psy, wilki, orły oraz puchacze.
• Ryś potrafi skoczyć z miejsca na wysokość 2 m. W ten sposób poluje na ptaki, które starają się odlecieć.
• Świetną skoczność ryś zawdzięcza długim, tylnym nogom, które są o około 20% dłuższe od przednich.

Obecnie ryś jest zwierzęciem objętym ścisłą ochroną gatunkową. Liczne programy ochronne, tworzenie rezerwatów przyrody, edukacja społeczeństwa to szansa dla rysi na odrodzenie. Jednak czy człowiek potrafi zatrzymać się w swoich niszczycielskich działaniach i pozostawić dzikim zwierzętom miejsce do życia?