Koty Powstania Warszawskiego

Co z kotami podczas Powstania Warszawskiego? Były. Jednego z nich uwiecznił fotograf i olimpijczyk Eugeniusz Lokajski – na zdjęciu z początku września 1944 roku jest on sam i kot. Jak po latach zdradzi siostra Lokajskiego, Zofia Lokajska-Domańska, pseudonim „Zocha”, kotek z fotografii był zupełnie przypadkowym zwierzakiem, jakich wiele biegało po powstańczej Warszawie.

Eugeniusz zginął pod koniec września 1944 roku, na kilka dni przed kapitulacją. Miał niecałe 26 lat.  A kot ze zdjęcia, czy kot przeżył Powstanie?

Zwierzęta podczas Powstania Warszawskiego

Jak pisze Małgorzata Piekarska na swoim blogu piekarska.blog.pl: „Od bardzo dawna, od niepamiętnych czasów sięgających chyba jeszcze dzieciństwa, zastanawiam się, kto i kiedy zjadł kotka, którego trzyma na słynnym zdjęciu Eugeniusz Lokajski. Bo w to, że ów kot powstanie przeżył, jakoś nie wierzę.

Dziś pojechałam do Muzeum Powstania Warszawskiego na spotkanie Kombatantów z Prezydentem. Rozmawiałam z kombatantami o różnych rzeczach. Między innymi o głodzie. Mój ojciec nienawidził kaszy, bo kojarzyła mu się z głodem w czasie powstania. Nigdy nie jadł też koniny, bo tym żywił się w 1939 roku w czasie oblężenia Warszawy.

Opowiedziałam o tym mojemu rozmówcy, jednemu z żołnierzy z Batalionu Kiliński. W odpowiedzi na to opowiedział mi, jak w czasie powstania dowódca kazał jemu i koledze zabić czyjegoś buldoga, a sam w międzyczasie zagadał jego właściciela. Buldog został pozbawiony życia dość szybko. Uzyskane w ten sposób mięso dostało się między innymi siostrom zakonnym, które miały pod swoją opieką garstkę wygłodniałych dzieci. Następnego dnia kolega mojego rozmówcy poszedł do tych zakonnic i wrócił zapłakany. Wypytywany przez współtowarzyszy wykrztusił przez łzy, że tam, u zakonnic, wszyscy obcałowywali go po rękach dziękując za „wspaniałą cielęcinę”, a jemu było głupio, bo przecież to był czyjś pies.”

Czy ten konkretny kot ze zdjęcia przeżył Powstanie, nie wiadomo. Ale przeżyło je wiele innych kotów. Były potrzebne, tępiły i przeganiały szczury. Były też kochane.

Nie wszystkie koty skończyły jako posiłek wygłodniałych ludzi. Niektóre niosły ratunek – Niemcy strzelali do wszystkiego, co się rusza, także do zwierząt, a huk wystrzałów zdradzał ich pozycje, ostrzegał powstańców i zwykłych mieszkańców Warszawy. W opowieściach powstańców wielokrotnie przewija się motyw kotów, ratowanych z opresji – wyplątywanych z drutów, zasieków, ruin, które to zwierzęta pośrednio ratowały swoich wybawców – dzięki tym kilku chwilom, poświęconym na wyciąganie kota z zasadzki, ludzie unikali kul.

Niektórym mruczkom udało się przeżyć.

Relacje między ludźmi i kotami w czasach Powstania Warszawskiego nie były jednoznaczne.

Można by długo dyskutować, czy Powstanie było potrzebne czy nie, i o kotach i psach jako posiłkach wygłodzonych ludzi też można. Z pozycji wygodnego fotela to łatwe.

Minuta ciszy. Dla tamtych ludzi i tamtych zwierząt. Bez oceny.

fot. Eugeniusz Lokajski 1944, Archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego